چه عواملی منجر به بروز ناتوانی ذهنی می شوند؟
عوامل متعدد ژنتیکی و غیر ژنتیکی می توانند در ایجاد این وضعیت دخالت داشته باشند:
- علل ژنتیکی:
- علل غیر ژنتیکی:
- ابتلا به عفونت ها (در دوران بارداری یا پس از تولد مانند مننژیت، سیاه سرفه یا CMV)
- قرار گیری در معرض سموم محیطی بعد از تولد (مانند سرب یا جیوه)
- قرار گیری در معرض سموم محیطی قبل از تولد (قرار گرفتن در معرض داخل رحمی با الکل، کوکائین، آمفتامین و سایر مواد مخدر)
- بیماری های متابولیک (مانند هیپربیلی روبینمی، یا سطح بسیار بالای بیلی روبین در نوزادان)
- علل تغذیه ای (مانند سوء تغذیه)
- تروما (قبل و بعد از تولد)
- ناهنجاری های ساختاری مغز
- بیماری های مادر (مانند هیپوتیروییدی یا دیابت بارداری کنترل نشده در دوران بارداری)
- رویدادهای مرتبط با زایمان (مانند زایمان سخت و آسفیکسی بدو تولد)
- علل ناشناخته
ناتوانی ذهنی چگونه تشخیص داده می شود؟
در صورتیکه کودک یک یا چند مورد از این علائم را داشته باشد، ممکن است والدین به این تشخیص مشکوک شوند:
- عدم رشد یا رشد آهسته مهارت های حرکتی و مهارت های زبانی به ویژه در مقایسه با همسالان
- عدم رشد فکری یا ادامه رفتار شبیه نوزاد
- عدم کنجکاوی
- مشکلات همگام شدن و سازگاری با محیط مدرسه و همکلاسی ها
- عدم انطباق (سازگاری با موقعیت های جدید)
- مشکل در درک و پیروی از قوانین اجتماعی
در صورت وجود شک بالینی قوی به ناتوانی ذهنی، متخصصان بالینی با انجام بررسی های تخصصی به تشخیص این وضعیت کمک می کنند.
تشخیص کم توانی ذهنی
ناتوانی ذهنی با محدودیت های قابل توجهی در دو حوزه عملکرد فکری (intellectual functioning) و رفتار انطباقی (adaptive behavior) و با در نظر گرفتن سن شروع علائم شناسایی می شود.
عملکرد فکری چیست؟ عملکرد فکری شامل ویژگی های هوش و توانایی های ارزیابی شده توسط آزمون های هوش استاندارد می باشد.
* عملکرد شناختی یا فکری از طریق آزمون های ضریب هوشی (IQ) اندازه گیری می شود. نمره IQ حدود ۷۰ تا ۷۵ نشان دهنده محدودیت قابل توجهی در عملکرد فکری است. نمره ضریب هوشی باید در زمینه مشکلات فرد در توانایی های ذهنی عمومی و سایر ابعاد عملکردی تفسیر شود.
رفتار انطباقی چیست؟ رفتار انطباقی مجموعه ای از مهارت های مفهومی، اجتماعی و عملی است که توسط افراد در زندگی روزمره خود آموخته و به کار گرفته می شود. سه حوزه عملکرد انطباقی در نظر گرفته شده است:
- مفهومی (Conceptual) : شامل ویژگی های زبان، خواندن، نوشتن، ریاضی، استدلال، دانش، حافظه.
- اجتماعی (Social): شامل مهارت های همدلی، قضاوت اجتماعی، مهارت های ارتباطی، توانایی پیروی از قوانین و توانایی ایجاد و حفظ دوستی.
- عملی (Practical ) : شامل مهارت های استقلال در زمینه هایی مانند مراقبت شخصی، مسئولیت های شغلی، مدیریت پول، تفریح و سازماندهی وظایف مدرسه و کار.
* عملکرد انطباقی از طریق معیارهای استاندارد با مصاحبه با خود فرد و مصاحبه با دیگران مانند اعضای خانواده ، معلمان و مراقبان ارزیابی می شود.
* سن شروع سومین عنصر برای تشخیص ناتوانی ذهنی است. این معیار برای تشخیص ضروری است. بر اساس آخرین تحقیقات با توجه به اینکه رشد مغز تا ۲۰ سالگی ادامه پیدا می کند، معیار “قبل از رسیدن فرد به سن ۲۲ سالگی” برای تشخیص ناتوانی ذهنی در نظر گرفته می شود.
تشخیص ژنتیکی:
بعد از ارائه تشخیص بالینی ناتوانی ذهنی در صورتیکه بر اساس شواهد بالینی، یافته های پاراکلینیک (غربالگری متابولیک، یافته های تصویر برداری مانند Brain MRI و …) سیر پیشرفت علائم و شواهد خانوادگی و تجزیه و تحلیل شجره نامه خانوادگی، دلایلی به نفع دخالت علل ژنتیکی وجود داشته باشد، انجام بررسی ژنتیک قدم به قدم برای شناسایی علل ژنتیکی احتمالی در ایجاد این وضعیت توصیه می شود. در صورتیکه این بررسی ها منجر به شناسایی علل ژنتیک بیماری زا گردد، علاوه بر قطعی شدن تشخیص بالینی و مشخص شدن علت زمینه ای آن، امکان استفاده از مداخلات ژنتیکی پیشگیرانه با استفاده از تکنیک های مانند تشخیص پیش از تولد (Prenatal Diagnosis – PND) یا (Preimplantation Genetic Diagnosis – PGT) برای جلوگیری از تکرار این وضعیت در سایر افراد خانواده فراهم خواهد شد.
درمان
ناتوانی ذهنی یک وضعیت مادام العمر است. با این حال، مداخله زودهنگام و مداوم ممکن است عملکرد های فرد را بهبود بخشد و فرد را قادر سازد تا در طول زندگی خود رشد کند. عوامل زمینه ای پزشکی یا ژنتیکی و وضعیت های همزمان اغلب منجر به پیچیده تر شدن شرایط می شوند و نیاز به مداخله و پیگیری دارند.
هنگامی که تشخیص ناتوانی ذهنی ارائه شد، کمک به افراد مبتلا بر بررسی نقاط قوت و نیازهای فرد و حمایت هایی که برای عملکرد در خانه، مدرسه، محل کار و جامعه نیاز دارد، متمرکز می شود.
حمایت افراد دارای ناتوانی ذهنی و خانواده های آنها می تواند به وارد شدن و سهیم شدن افراد مبتلا در جامعه کمک کند. انواع مختلفی درمان ها و خدمات حمایتی می تواند شامل این موارد باشد:
- درمان عوارض پزشکی.
- مراقبت های پزشکی پیشگیرانه عمومی.
- درمان بیماری های پزشکی و سلامت روان همزمان.
- درمان رفتارهای چالش برانگیز.
- خدمات توانبخشی.
- مداخله زودهنگام (نوزادان و کودکان نوپا).
- آموزش ویژه.
- حمایت از خانواده (به عنوان مثال، گروه های حمایتی مراقبت موقت برای خانواده ها).
برخی از شرایط سلامت روان، رشد عصبی، پزشکی و جسمی اغلب در افراد مبتلا به ناتوانی ذهنی رخ می دهد، از جمله اختلال طیف اوتیسم، فلج مغزی (cerebral palsy)، صرع(epilepsy) ، اختلال بیش فعالی با کمبود توجه (attention-deficit hyperactivity disorder)، اختلال کنترل تکانه (impulse control disorder)، افسردگی (depression) و اختلالات اضطرابی (anxiety disorders). شناسایی و تشخیص شرایط همزمان می تواند چالش برانگیز باشد، به عنوان مثال تشخیص افسردگی در فردی با توانایی کلامی محدود. مراقبین خانوادگی در شناسایی تغییرات ظریف بسیار مهم هستند. تشخیص و درمان دقیق برای یک زندگی سالم و رضایت بخش برای هر فردی مهم است.
پیشگیری
- پیشگیری ژنتیکی:
- انجام مشاوره ژنتیک دقیق میتواند در تعیین ریسک بروز یا تکرار بیماری و ایجاد آگاهی در مورد راه حل های موجود برای تشخیص و پیشگیری کمک کننده باشد.
- غربالگری های ژنتیک استاندارد در دوران بارداری می تواند به والدین کمک کند تا خطرات را درک کنند و در مورد اقدامات بعدی تصمیم گیری نمایند.
- در صورت وجود تشخیص ژنتیکی قطعی و شناخته شده در خانواده، استفاده از مداخلات ژنتیکی پیشگیرانه مانند تشخیص پیش از تولد (Prenatal Diagnosis – PND) یا (Preimplantation Genetic Diagnosis – PGT) امکان پذیر خواهد بود
- پیشگیری غیر ژنتیکی:
- برنامه های تغذیه ای برای کاهش فقر سوء تغذیه در دوران بارداری و بعد از تولد
- جلوگیری از قرار گرفتن در معرض سموم مانند سرب و جیوه
- آموزش زنان در مورد خطرات الکل و مواد مخدر در دوران بارداری
- درمان و کنترل دقیق بیماری های زمینه ای مادر
- پیشگیری از بیماری های عفونی مانند سندرم سرخجه (از طریق واکسیناسیون) و توکسوپلاسموز (از طریق اجتناب از قرار گرفتن در معرض مدفوع گربه)
در صورت تمایل به دریافت مشاوره ژنتیک یا نیاز به انجام تست ژنتیک، جهت هماهنگی و تعیین نوبت مراجعه اینجا را کلیک کنید.
برای اطلاعات بیشتر در مورد ناتوانی ذهنی، مطالب زیر را مطالعه نمایید:
ناتوانی ذهنی چیست؟
ناتوانی ذهنی چگونه تشخیص داده می شود؟
چه روش های درمانی و پیشگیری برای ناتوانی ذهنی در دسترس می باشند؟
چه روش های درمانی و پیشگیری برای ناتوانی ذهنی در دسترس می باشند؟
در صورت تمایل به دریافت مشاوره ژنتیک یا نیاز به انجام تست ژنتیک، جهت هماهنگی و تعیین نوبت مراجعه اینجا را کلیک کنید.
برای اطلاعات بیشتر در مورد ناتوانی ذهنی، مطالب زیر را مطالعه نمایید:
ناتوانی ذهنی چگونه تشخیص داده می شود؟
چه روش های درمانی و پیشگیری برای ناتوانی ذهنی در دسترس می باشند؟
منابع:
https://medlineplus.gov/ency/article/001523.htm
https://www.psychiatry.org/patients-families/intellectual-disability/what-is-intellectual-disability
“ناتوانی ذهنی چیست و چه علائمی دارد؟ در این مقاله جامع با تعریف علمی ناتوانی ذهنی، علل، نشانه‌ها، روش‌های تشخیص و راهکارهای حمایتی آشنا شوید. مناسب والدین، معلمان و متخصصان.”
“تشخیص ناتوانی ذهنی چگونه انجام می‌شود؟ در این مقاله با مراحل ارزیابی، تست‌های هوش، معیارهای عملکرد تطبیقی و نقش متخصصان در تشخیص علمی ناتوانی ذهنی آشنا شوید.”
“با مؤثرترین روش‌های درمان و پیشگیری از ناتوانی ذهنی آشنا شوید. بررسی مداخلات پزشکی، توانبخشی، آموزش‌های ویژه و راهکارهای پیشگیرانه برای بهبود کیفیت زندگی.”
