فهرست:
تعریف:
رتینیت پیگمنتوزا (Retinitis pigmentosa – RP) یا آر پی به گروهی از اختلالات ژنتیکی ارثی اطلاق می شود که در آن ناهنجاری های گیرنده های نوری قست پشتی چشم یا شبکیه چشم منجر به از دست دادن بینایی پیشرونده می شود. گیرنده های نوری شبکیه شامل دو نوع سلول های میله ای و سلول های مخروطی هستند. سلول های میله ای مسئول بینایی در نور کم و سلول های مخروطی مسئول بینایی در نور روشن، از جمله دید رنگ هستند.
از هر ۴۰۰۰ نفر در ایالات متحده، ۱ نفر و تقریبا از هر ۵۰۰۰ نفر در سراسر جهان یک نفر به این بیماری مبتلا می شوند و این آمار RP را به شایع ترین بیماری ارثی شبکیه تبدیل می کند.
RP به دو فرم سندرمی و غیر سندرمی طبقه بندی می شود. در RP سندرمی اختلال بینایی همره با نقایص یا بیماری ها در سایر سیستم های بدن دیده می شود. اما در RP ایزوله یا غیر سندرمی اختلال بینایی بدون بیماری همراه در سایر سیستم های بدن دیده می شود. حدود ۷۰٪ تا ۸۰٪ از موارد RP در گروه غیر سندرومی قرار می گیرند.
تظاهرات بالینی رتینیت پیگمنتوزا
- شبکوری: در مراحل اولیه بیماری و اغلب در دوران کودکی، به علت از دست دادن عملکرد سلول های میله ای علامت اولیه معمولا اختلال سازگاری با تاریکی یا اختلال دید در شب است. هرچه سن شروع شبکوری زودتر باشد، روند RP شدیدتر است.
- حدت بینایی یا دید مرکزی: حدت بینایی مرکزی معمولا تا مراحل پایانی RP حفظ می شود هر چند که با انجام آزمایش های حساس بررسی عملکرد سلول های مخروطی می توان درگیری این سلول ها را در مراحل اولیه نیز تشخیص داد.
- اختلال دید جانبی و محدود شدن میدان دید: با پیشرفت بیماری، دید محیطی یا دید از طریق گوشه چشم ها محدود می شود به این معنی که نقاط کوری در بخش های محیطی میدان دید ایجاد می شود و با بهم پیوستن این نقاط کور به مرور، فرد مبتلا دچار دید تونلی می شود.
- حساسیت به نور
- از دست دادن تشخیص دقیق رنگ و افتراق رنگ های مختلف
- کاتاراکت (آب مروارید)
- فتوپسی یا دیدن فلاش ها و نقاط نورانی در میدان دید
- درگیری دوطرفه و متقارن چشم ها
چه عاملی باعث بروز بیماری رتینیت پیگمنتوزا می شود؟
جهش در بیش از ۶۰ ژن باعث RP غیرسندرومی می شود. جهش در هر یک از ژن های مسئول RP منجر به از بین رفتن تدریجی سلول های میله ای و مخروطی در شبکیه می شود. از بین رفتن تدریجی این سلول ها باعث الگوی مشخصه از دست دادن بینایی می شود که در افراد مبتلا به RP رخ می دهد. سلول های میله ای معمولا قبل از سلول های مخروطی تخریب می شوند، به همین دلیل است که اختلال دید در شب معمولا اولین نشانه این اختلال است. دید در طول روز بعدا مختل می شود، زیرا هم سلول های میله ای و هم سلول های مخروطی از بین می روند.
RP غیر سندرومی می تواند با الگوهای وراثت مختلف، اتوزومال غالب، اتوزومال مغلوب یا یا وابسته به X به ارث برسد.
پیش آگهی بیماری رتینیت پیگمنتوزا
پیش آگهی بیماران مبتلا به رتینیت پیگمنتوزا به سن شروع و الگوی وراثت بستگی دارد. فرم اتوزومال مغلوب RP با علائم زودهنگام، از دست دادن شدید بینایی و شب کوری همراه است. فرم اتوزومال غالب معمولا کمترین شدت را دارد و با شروع تدریجی علائم در بزرگسالی همراه است. شدیدترین از دست دادن بینایی در RP وابسته به X رخ می دهد. دید تونلی در همه اشکال RP انتظار می رود از دست دادن مطلق بینایی غیر معمول است، زیرا عملکرد ماکولا به طور کلی امکان درک نور را حتی پس از از دست دادن حدت بینایی و دید مرکزی فراهم می کند. بسیاری از بیماران دید مرکزی خوبی را تا ۴۰ یا ۵۰ سالگی حفظ می کنند.
تشخیص رتینیت پیگمنتوزا
رویکردهای آزمایش ژنتیکی مولکولی برای تشخیص علت ژنتیکی RP می تواند شامل تست هدفمند (پانل چند ژنی یا تک ژنی) یا تست های ژنومی (توالی یابی ژنومی جامع) با استفاده از تکنیک های Whole Exome Sequencing یا Whole Genome Sequencing باشد تست هدفمند مستلزم آن است که پزشک تعیین کند که کدام ژن (ها) احتمالا در ایجاد بیماری دخیل هستند.
درمان رتینیت پیگمنتوزا
هیچ درمان استانداردی برای بیماران مبتلا به RP وجود ندارد. درمان های بررسی شده در رتینیت پیگمنتوزا شامل مکمل های ویتامین A ، ژن درمانی، درمان با سلول های بنیادی، رویکردهای محافظت نورونی، و ایمپلنت های شبکیه است.
ژن درمانی پتانسیل امیدوارکننده ای را برای درمان RP نشان می دهد. یافته های حاصل از مطالعات متعدد نشان داده است که ژن درمانی می تواند سلول های گیرنده نوری را نجات دهد و بینایی را در مدل های حیوانی RP بازگرداند
رتینیت پیگمنتوزای سندرومی
RP معمولا به عنوان یک بیماری ایزوله و غیر سندرومی رخ می دهد اما ممکن است با چندین سندرم و اختلالات ژنتیکی همراه باشد. این سندرم ها اغلب RP را به عنوان یکی از ویژگی های بالینی خود همراه با سایر تظاهرات سیستمیک بروز می دهند. سندرم های مهم مرتبط با RP شامل موارد زیر است:
- سندرم آشر (Usher syndrome): سندرم آشر شایع ترین سندرم مرتبط با RP است. حدود ۱۸ درصد از کل بیماران مبتلا به RP ممکن است سندرم آشر داشته باشند. کم شنوایی حسی عصبی و در برخی موارد اختلال تعادل ویژگی های مهم این سندرم هستند. ۳ نوع اصلی سندرم آشر وجود دارد که هر کدام علل ژنتیکی و شدت متفاوتی دارند.
- سندرم باردت-بیدل (Bardet-Biedl syndrome – BBS): سندرم باردت بیدل یک اختلال ژنتیکی نادر است که با RP، چاقی، اختلال عملکرد کلیه، انگشتان اضافی دست و پا (پلی داکتیلی) و سایر ویژگی ها مانند ناتوانی ذهنی و تأخیر در رشد مشخص می شود. ژن های متعددی می توانند در BBS دخیل باشند که منجر به تنوع قابل توجهی در تظاهرات بالینی می شود.
- سندرم ژوبرت (Joubert Syndrome): سندرم ژوبرت یک اختلال ژنتیکی نادر است که با عدم تشکیل کامل ورمیس مخچه مشخص می شود و باعث “علامت دندان مولار (molar tooth sign)” در تصویربرداری MRI مغز و طیف وسیعی از ویژگی های عصبی و سیستمیک می شود. برخی از افراد مبتلا به سندرم ژوبرت نیز ممکن است به RP مبتلا شوند.
- سندرم سینیور لوکن (Senior-Løken Syndrome): سندرم سینیور لوکن یک اختلال اتوزومال مغلوب نادر است که با بیماری کلیوی زودرس و از دست دادن بینایی پیشرونده مشخص می شود.
- بیماری رفسام (Refsum Disease) : بیماری رفسوم یک اختلال متابولیکی است که با تجمع اسید فیتانیک در بدن مشخص می شود و می تواند منجر به RP و همچنین علائم دیگری مانند آتاکسی (مشکل در هماهنگی و تعادل)، نوروپاتی محیطی و مشکلات قلبی شود.
- سندرم کرنز-سایر (Kearns-Sayre syndrome): سندرم کرنز-سایر یک اختلال میتوکندری نادر است که با افتالموپلژی (فلج عضلات چشم)، نقص هدایت قلبی، و رتینوپاتی رنگدانه ای شبیه RP مشخص می شود.
- آبتالیپوپروتئینمی بیماری باسن-کورنزوایگ (Bassen-Kornzweig disease): این یک اختلال اتوزومال مغلوب است که با کلسترول پلاسما پایین یا عدم وجود لیپوپروتئین های با چگالی کم (LDL) و لیپوپروتئین های با چگالی بسیار کم (VLDL) مشخص می شود. از دیگر ویژگی ها می توان به RP، آکانتوسیتوز، دژنراسیون اسپینوسربلار و سوء جذب چربی اشاره کرد.
در صورت تمایل به دریافت مشاوره ژنتیک یا نیاز به انجام تست ژنتیک، جهت هماهنگی و تعیین نوبت مراجعه اینجا را کلیک کنید.
