مشاوره ژنتیک در اختلالات ارثی متابولیسم

فهرست:

اختلالات ارثی متابولیسم (که خطاهای مادرزادی متابولیسم یا بیماری های متابولیک نیز نامیده می شود) ناشی از جهش در ژن هایی هستند که آنزیم ها را کد می کنند. اگر یک ناهنجاری ژنتیکی بر عملکرد یک آنزیم تأثیر بگذارد یا باعث کمبود یا از بین رفتن آن شود، اختلالات متابولیک ممکن است رخ دهد.

آنزیم ها موادی هستند گه یک ماده اولیه یا پیش ساز را به یک محصول ثانویه تبدیل می کند. غذاها و نوشیدنی‌ها، حاوی مواد پیچیده و بزرگی هستند که بدن باید آنها را به مواد ساده تر و کوچکتری تجزیه کند. این فرآیند ممکن است شامل چندین مرحله باشد. سپس بدن از مواد ساده تر برای تولید انرژی یا به عنوان اجزای ساختمانی برای حفظ ساختار، رشد و سلامت بدن استفاده می کند.

کمبود یا عدم فعالیت آنزیم منجر به‏ تجمع پیش ساز ها، تولید یک ماده میانی سمی یا‏ کمبود محصولات آنزیم‏ می شود.

‏صدها اختلال در بیماری متابولیک ارثی وجود دارد و اگرچه بیشتر اختلالات ارثی متابولیسم به صورت جداگانه بسیار نادر هستند ، اما در مجموع شایع هستند. ‏

‏اختلالات متابولیک ارثی معمولا بر اساس ماده زمینه ای بندی می شوند، به عنوان مثال:‏

‏اختلالات متابولیسم اسید آمینه‏
‏اختلالات متابولیسم کربوهیدرات‏
‏اختلالات متابولیسم اسیدهای چرب‏
‏اختلالات متابولیسم پورین و پیریمیدین‏

‏ تشخیص:

بیشتر اختلالات ارثی متابولیسم (خطاهای مادرزادی متابولیسم) نادر هستند و بنابراین تشخیص آنها نیاز به شک بالینی قوی دارد. تشخیص به موقع منجر به درمان زودهنگام می شود و ممکن است به جلوگیری از عوارض حاد و مزمن و کاهش مرگ ومیر کمک کند.‏ پزشکان ممکن است در طول معاینه فیزیکی به اختلال ارثی متابولیسم مشکوک شوند. علائم ممکن است سرنخ هایی نیز ارائه دهند.

تظاهرات بالینی:

تظاهرات بسیاری از اختلالات به طور معمول ممکن است شامل این موراد باشد:

بی حالی‏
‏تغذیه ضعیف‏‏ ‏
تاخیر رشد
علائم عصبی عضلانی‏‏ مانند تشنج، سکته مغزی یا کما
علائم عضلانی مانند ضعف عضلانی، هیپوتونی، میوکلونوس یا درد عضلانی
ناهنجاری مادرزادی مغز مانند سندرم اسمیت-لملی-اوپیتز
علائم اتونومیک‏‏ مانند استفراغ، رنگ پریدگی، افزایش ضربان قلب متابولیک
زردی غیر-فیزیولوژیک‏‏ پس از دوره نوزادی به ویژه هنگامی که با افزایش آنزیم های کبدی همراه باشد
بوهای غیر معمول در مایعات بدن‏‏
تغییر رنگ ادرار‏‏ در قرار گرفتن در معرض هوا
بزرگ شدن اندام های داخلی بدن مانند بزرگ شدن کبد، طحال یا قلب
تغییرات چشمی‏‏ شامل آب مروارید، فلج عضلات چشمی یا تغییرات شبکیه

آزمایشات اولیه:

هنگامی که بر اساس شرح حال و معاینات شک بالینی به یک اختلال ارثی متابولیسم وجود داشته باشد، ارزیابی با بررسی ‏‏های آزمایشگاهی ادامه پیدا می کند. آزمایشات مورد نیاز ممکن شامل این موارد یاشد:

‏اندازه گیری سطح گلوکز خون‏
الکترولیت ها
‏شمارش کامل خون و اسمیر محیطی‏
‏آزمایش های کبدی‏
‏سطح آمونیاک‏
‏سطح اسید آمینه سرم‏
آزمایش ادرار‏
‏اسیدهای آلی ادرار‏

آزمایشات تخصصی و تاییدی:

در صورتیکه بررسی های اولیه از تشخیص اختلال ارثی متابولیسم پشتیبانی کند بررسی های دقیق تر با ارزیابی های بیوشیمیایی (سنجش متابولیت ها در خون یا ادرار)، بیوپسی (مانند بیوپسی کبد) یا مطالعات آنزیمی انجام می شود.

آزمایش ژنتیک:

برای تشخیص ژنتیکی بیماری های متابولیک ارثی، بسته به تشخیص بالینی و امکانات موجود از انواع مختلف آزمایشات ژنتیکی مولکولی می توان برای رسیدن به تشخیص استفاده نمود.

بررسی هدفمند تک‌واریانت (Targeted single variant):
بررسی هدفمند تک ژن (Targeted single gene):
پانل ژنی (Gene panel):
توالی‌یابی کل اگزوم (Whole exome sequencing) یا توالی‌یابی کل ژنوم(whole genome sequencing)

برای آگاهی از انواع آزمایشات ژنتیک، این مطلب را مطالعه نمایید.

غربالگری نوزادی:

در برخی موارد، اختلال ارثی متابولیسم در بدو تولد و قبل از بروز علائم بالینی و در طی غربالگری نوزادی تشخیص داده می شود. در صورتیکه نتایج غربالگری نوزادی بیانگر احتمال ابتلای نوزاد به این بیماری ها باشد، روال فوق برای رسیدن به تشخیص انجام می گیرد.

الگوی وراثت‏:

اختلالات متابولیک ارثی زمانی ایجاد می شود که کودکان ژن های معیوب کنترل کننده متابولیسم را از والدین به ارث می برند. انواع مختلفی از ‏‏الگوهای وراثت در این بیماری ها‏‏ ‏‏وجود دارد. در اکثر موارد این بیماری ها با الگوی اتوزمال مغلوب یا وابسته به X مغلوب به ارث می رسند. برای آگاهی از انواع الگوهای وراثت بیماری های ژنتیک، این مطلب را مطالعه نمایید.