استرابیسم یا انحراف چشم که گاهی «چشم‌های کج» یا «لوچی» نامیده می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که چشم‌ها در یک جهت قرار نگیرند. ممکن است یک چشم به داخل، خارج، بالا یا پایین منحرف شود در حالی که چشم دیگر مستقیم به جلو نگاه می‌کند. تشخیص و درمان زودهنگام می‌تواند بینایی و تراز چشم‌ها را بهبود بخشد، اما آگاهی از جنبه های ژنتیکی می تواندبه خانواده‌ها کمک می‌کند تا در زمینه پیشگیری یا درمان آمادگی بهتری داشته باشند.
چه عواملی باعث استرابیسم می‌شوند؟
استرابیسم از ترکیب چند عامل ناشی می‌شود:
- عدم تعادل عضلانی یا سیگنال‌های عصبی کنترل‌کننده حرکات چشم
- زایمان زودرس یا وزن کم هنگام تولد
- خطاهای انکساری (مانند نزدیک‌بینی یا دوربینی)
- سابقه خانوادگی که نشان‌دهنده نقش ژنتیکی است
وقتی چند عامل با هم جمع شوند، ریسک افزایش می‌یابد؛ اما ژنتیک می‌تواند نقش مهمی ایفا کند.
چگونه ژنتیک ریسک را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد
بیشتر موارد استرابیسم از نوع چندعاملی است، یعنی ژن‌های متعدد هر کدام تأثیر کوچکی دارند. در موارد نادر بریا مثال در سندرم‌هایی مانند فیبروز مادرزادی عضلات چشمی (CFEOM) الگوی وراثت تک‌ژنی دیده می‌شود.
خانواده‌ها اغلب می‌پرسند:
- «اگر مادر یا پدر استرابیسم داشته باشد، احتمال ابتلای فرزند چقدر است؟»
- «اگر پسرعمو یا خواهر و برادری مبتلا باشد چه؟»
- «آیا ازدواج فامیلی ریسک را تغییر می‌دهد؟»
برآورد ریسک تکرار در خانواده:
| وضعیت | برآورد ریسک استرابیسم |
|---|---|
| بدون سابقه خانوادگی | ۲–۴٪ |
| یکی از والدین مبتلا | ۵–۱۵٪ |
| والد مبتلا + ازدواج فامیلی درجه یک | ۲۰–۲۵٪ |
| یک خواهر یا برادر یا خویشاوند نزدیک دیگر مبتلا | ۱۰–۲۰٪ |
| سندرم تک‌ژنی شناخته‌شده (مثلاً CFEOM) | تا ۵۰–۱۰۰٪ |
اعداد ریسک می‌توانند متفاوت باشند زیرا تراز چشم تحت‌تأثیر هم ژن‌ها و هم عوامل محیطی (زایمان زودرس، مشکلات بینایی) است.
این اطلاعات برای خانواده شما چه معنایی دارد؟
وقتی یکی از والدین یا خویشاوند نزدیک استرابیسم دارد:
- سابقه خانوادگی را با جزئیات مرور کنید تا الگوها مشخص شوند.
- درباره مشاوره ژنتیک برای توضیح ریسک‌های شخصی‌سازی‌شده فکر کنید.
- معاینه زودهنگام چشم کودکان را تا ۶ ماهگی برنامه‌ریزی کنید.
- عوامل قابل درمان (عینک تصحیحی، بستن چشم، جراحی) را مد نظر قرار دهید.
حتی در شرایط با ریسک بالاتر، اکثر کودکان استرابیسم را تجربه نمی‌کنند.
گام‌های پیشنهادی
- لیستی از افراد مبتلا در خانواده تهیه کنید: خویشاوندان مبتلا به استرابیسم یا مشکلات چشمی را فهرست کنید.
- این اطلاعات را با یک مشاور ژنتیک به اشتراک بگذارید.
- غربالگری بینایی کودکان را بین ۶ تا ۹ ماهگی انجام دهید.
- در صورت مشاهده هر انحراف چشمی، پیگیری‌های لازم را سریع انجام دهید.
مراقبت پیشگیرانه بهترین نتایج را به همراه دارد.
خانواده‌ها ممکن است از این بابت نگرانی داشته باشند اما با غربالگری زودهنگام، راهنمایی تخصصی و درمان به‌موقع، بیشتر کودکان با بینایی سالم و تصحیح‌شده رشد می‌کنند.
نوبت مشاوره ژنتیک استرابیسم
